Tam ismi Mehmet Ziya olan usta edebiyatçı, Vilayet Evrak Müdürlüğünde uzun yıllar hizmet veren Mehmet Tevfik Efendi ile bölgenin tanınmış ailelerinden Pirinçcizadeler’in kızı Zeliha Hanım’ın oğlu olarak 23 Mart 1876’da Diyarbakır’da dünyaya geldi. Rüştiye-i Askeriyye’ye (Askeri Ortaokul) 1886’da başlayan Gökalp, son sınıftayken babasını kaybetti. Gökalp, 1890’da amcası Müderris Hacı Hasip Bey’den klasik İslam ilimleriyle ilgili ders almaya başladı. Tıpkı yıl İstanbul’a giderek lise eğitimine başlayan muharrir, 1891’de geri dönerek, ikinci sınıfa Diyarbakır’da devam etti.
Ziya Gökalp , 1896’da İstanbul’a dönerek, yatılı Mülkiye Baytar Mekteb-i Alisi’ne kaydoldu, amcasından Arapça ve Farsça, okul müdüründen Fransızca dersleri aldı. Usta kalem, 4. sınıfa geçtiği yaz tatilinde Diyarbakır’da kapalı toplantılara katılmak, müsaadesiz cemiyet kurmak ve ziyanlı yayınları okumak suçlamasıyla 1898’de tutuklandı. Bir süre sonra hür kalarak İstanbul’a dönen Gökalp, okula alınmadığı için baytarlık eğitimini tamamlayamadı.
ASKERİ OKULDA FRANSIZCA ÖĞRETMENLİĞİ YAPTI
Geleneksel ilimlerde kendisinden faydalandığı amcası Hacı Hasib Efendi’nin kızı Vecihe Hanım Side escort ile 1900’de evlenen müellif kısa mühlet memuriyetlerde bulundu askeri okulda Fransızca öğretmenliği yaptı Gökalp periyodun ağır siyasi ortamının da tesiriyle İttihat ve Terakki Cemiyetine üye oldu ve muhalif hareketlerin içinde Escort Side yer aldığından 1900 yılında 9 ay tutuklu kaldı
İkinci Meşrutiyetin ilanıyla İttihat ve Terakki Cemiyetinin Diyarbakır şubesini kuran müellif 1911’de Selanik İttihat ve Terakki Mekteb i Sultanisi’nde Türkiye’nin birinci sosyoloji Side escort bayan derslerini verdi Başarılı edebiyatçı Balkan Savaşları başlayınca İstanbul’a dönmek zorunda kaldı 1912’de yenilenen Meclis i Mebusan seçimlerinde Ergani milletvekili olan Gökalp tıpkı yıl meclis feshedilince Darülfünun’da İstanbul Üniversitesi sosyoloji profesörü olarak ders vermeye başladı
GENÇ KALEMLER MECMUASINA YAZI VE ŞİİRLERİYLE KATKI SAĞLADI
Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin ve Ali Canip Yol’un çıkardığı “Genç Kalemler” mecmuasına şiir ve makaleleriyle katkıda bulundu, birçok mecmua ve gazete için niyet yazıları kaleme aldı. Periyodun edebi akımlarının, lisanı ağır ve anlaşılmaz bir hale getirdiğini düşünen Gökalp, lisanda sadeleşme ve şiirde hece ölçüsünü savunan “Yeni Lisan” hareketi içinde yer aldı.
Gökalp, şiirin ve edebiyatın toplumun anlayabileceği bir seviyede tutulmasını savunarak, “sanat toplum içindir” fikrinden hareketle yapıtlarını kaleme aldı. Sanatın seçkin bir topluluğun malı olmasındansa halka mal edilmesi gerekliliğini savunan Gökalp, yazdığı yapıtları yalın, şiirlerini ise “milli ölçü” olduğunu söylediği hece ölçüsüyle yazdı. Ordinaryüs Profesör Mehmet Fuad Köprülü, yakınlarının, mahcup, sessiz, mütevazı, sakin, sessiz ve sıkılgan olarak tanımladığı Gökalp’e ait bir açıklamasında, onun kuvvetli bir hafızaya, Doğu ve Batı hakkında geniş ve sağlam bilgilere sahip olduğunu söylemişti.
“1911’DE GÖK ALP İMZASINI KULLANMAYA BAŞLADI”
İlk yapıtlarında Ziya, Ziyaeddin, Mehmed Ziya, Hüseyin Vedad, Tevfik Sedad, Mehmed Mehdi, Mehmed Nail, Demirtaş, Celal Sakıb takma isimlerini kullanan müellif, 1911’de okuyucuyla buluşan “Genç Kalemler” mecmuasındaki “Altın Destan” manzumesinde ve sonraki çabucak hemen tüm yapıtlarında “Gök Alp”, Ziya Gökalp imzasını tercih etti. Ziya Gökalp, toplumsal manada bir inkılap gerçekleştirmek için toplumun duygusal ve ruhsal manada buna hazırlanması gerekliliğine inanıyor, yazı ve şiirlerini bir propaganda aracı olarak kullanıyordu. Toplumu duygusal olarak hazırlayabileceği ortamın sanat olduğunu düşünerek ideolojisini yapıtlarının içine yerleştiren Gökalp, lisanın ve edebiyatın tüm imkanlarını seferber ederek Türkçü ve Turancı motiflere yer verdi.
Usta edebiyatçının 1914’te yayınladığı şiir kitabının ismi Kızıl Elma, kitabın birinci şiiri ise Türklerin tek bir devlet içerisinde yaşama dileğini vurgulayan “Turan”dı. “Vatan ne Türkiye’dir Türklere/ Ne Türkistan Vatan/ Büyük ve müebbet bir ülkedir: Turan” dizelerinin sahibi Gökalp, toplumcu bir fikir adamı olmasının yanında milliyetçilik fikrini Turancı ideolojiyle destekleyerek bunları yapıtlarının içerisine yerleştirmesiyle dikkati çekti. Bu biçimde sanatsal bir hazdan çok yararcı bir yaklaşım benimseyerek yapıtları aracılığıyla toplumdaki ulusal hisleri canlandırmayı amaçladı.
Gökalp, gerçekleştirilmek istenen inkılabın toplumsal düzlemdeki temelini hazırlamak gayesiyle yazdığı “Yeni Hayat” yapıtını 1918’de, şiir ve düz yazı halinde kaleme aldığı, Keloğlan, Küçük Şehzade ve Ala Geyik isimli halk kıssalarına yer verdiği “Altın Işık” yapıtı ise 1922’de okuyucuyla buluştu. I. Dünya Savaşı sonrası 1919’da işgal güçleri tarafından tutuklanarak sürüldüğü Malta Adası’ndan 1921’de Türkiye’ye dönen müellif, Diyarbakır’da “Küçük Mecmua” mecmuasını çıkardı. “Yeni Mecmua” mecmuasını yine yayımlayarak burada da yazmaya devam eden edebiyatçı, 1923’te Diyarbakır mebusu olarak Meclis’e girdi.
Eserlerinde “millilik” vurgusu yapan Gökalp, 1924’te yayınlanan “Türkçülüğün Esasları” kitabıyla “Türkçülüğün fikir babası” olarak anılmaya başladı. Kendisinin ırkıyla ilgili tartışmaların yaşandığı bir periyotta yaptığı açıklamada, Türk ırkına sahip olduğundan emin olduğunu lakin aslında bunun değersiz olduğunu lisana getiren Gökalp, “Sosyolojik çalışmalarımdan öğrendim ki milliyet, eğitime dayalıdır.” değerlendirmesinde bulunmuştu.
Gökalp, hastalığı hasebiyle kaldırıldığı hastanede 25 Ekim 1924’te hayata veda ederek, Sultan Mahmud Türbesi haziresine defnedildi.
FİLM VE DİZİLERDE VAKİT ZAMAN GÖKALP’İN YAPITLARINA YER VERİLİYOR
Alper Çağlar ile Doruk Acar’ın yapımcılığını üstlendiği, 15 Temmuz’a giden süreçte Polis Özel Harekatın öyküsünü anlatan küçük televizyon dizisi “Börü”de, Gökalp’in, “Düşman yeniden öz yurduna el attı/Mezarından Ata’n kılıç uzattı/Yürü diyor, hakkı zulüm kanattı/Attila’nın oğlusun sen unutma” dizelerinin olduğu, “Türk Oğullarına” şiirine yer verildi. Yapımcılığını Bozdağ Sinema’nın üstlendiği Mehmetçik Kut’ül Amare’de de yeniden Gökalp’in “Cenk meydanında birçok koç yiğit/Din ve yurt için oldular şehit/Ocağı tütsün, sönmesin ümit/Şehidi mahzun etme ya Rabbi!/Soyunu zebun etme ya Rabbi!” biçimindeki dizelerin yer aldığı “Asker Duası” yapıtı kullanıldı.
Usta edebiyatçının kaleme aldığı yapıtlardan kimileri şöyle:
Şiir: “Şaki İbrahim Destanı” (1908), “Kızıl Elma” (1914), “Yeni Hayat” (1918), “Altın Işık” (1923)
Deneme-Düşünce: “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak” (1918), “Türkçülüğün Esasları” (1923) “Doğru Yol” (1923)
